سیستم اعلام حریق

آتش‌سوزی یکی از خطرناک‌ترین رویدادهای ممکن است. درحالی‌که آتش در بعضی موارد می‌تواند دوست ما باشد، هنگامی‌که کنترل نشود و جان و مال افراد را تهدید کند، می‌تواند بدترین دشمن ما باشد. البته که آتش‌سوزی همواره مخرب است و دود ناشی از آتش فضایی سمی و خطرناک را ایجاد می‌کند. تشخیص سریع آتش‌سوزی و کنترل آن می‌تواند سالانه چندین هزار نفر، هزاران مصدوم و میلیاردها تومان خسارت در ساختمان‌ها را نجات دهد. از زمان‌هایی خیلی دور که سیستم‌های اعلام حریق اختراع نشده بود، انسان‌ها از طرق مختلف مانند زنگ کلیساها، وقوع آتش را اعلام می‌کردند. بعد از آن با اختراع تلگراف اولین سیستم اعلان حریق، در سال ۱۸۴۷ میلادی شروع به کار کرد. به‌این‌ترتیب اعلام حریق توسط تلگراف مستقیماً به ایستگاه‌های آتش‌نشانی ارسال می‌شد.

در ابتدا نیاز است تا به این سوال که سیستم اعلام حریق چیست و چه کاری انجام می دهد پاسخ داده شود و پس از آن به معرفی قطعات مختلف به کار رفته در این سیستم و چگونگی عملکرد آن پرداخته شود.

آتش سوزی می تواند به صورت کاملا ناخواسته و به دلایل مختلف در انواع ساختمان ها اتفاق بیفتد. در وهله اول نیاز است تا تمامی مواردی را که در ساختمان می توانند منجر به آتش سوزی شوند را به صورت دقیق بررسی نمود و پس از آن تجهیزاتی را به کار برد تا بتواند در حد امکان از بروز خسارات و هزینه های زیاد جلوگیری نماید.

سیستم اعلام حریق تشکیل شده از مجموعه ای قطعات و اجزای مختلف می باشد که می تواند آشکارسازی آتش را در مکان های مختلف بر عهده داشته باشد. دستگاه ها و دتکتورهایی که در سیستم اعلام حریق به کار رفته اند می توانند در صورت وجود آتش، دود، گاز مونوکسید کربن و غیره، این موارد را تشخیص داده و با سیستم هشدار دهنده ای که دارند اطرافیان را از این موضوع مطلع سازند. هشدارهایی که در سیستم های اعلام حریق به کار رفته است می توانند به اشکال مختلفی وجود داشته باشند. برخی از این هشدارها به صورت آژیر خطر به صدا در آمده و برخی از آنها پیام های صوتی مبنی بر وجود خطر و تخلیه ساختمان از طریق بلندگوهای تعبیه شده پخش می نمایند.

استفاده درست از سیستم اعلام حریق و نحوه نگهداری از آن می تواند کمک کند تا سیستم شما همیشه در بهترین حالت ممکن کار کرده و شما را از وجود خطرات آگاه سازد.

کاربردهای سیستم اعلام حریق

سیستم اعلان حریق در تمامی ساختمان‌ها، انبارها، سوله‌ها و.. کاربرد دارد. یک سیستم اعلام حریق در ابتدا به منظور نجات جان و سلامتی افراد و سپس در راستای حفظ دارایی‌ها، کاربرد دارد. بعضی از آتش‌سوزی‌ها منجر به ورشکستگی و نابودی سرمایه می‌شود. با توجه به اینکه اطفاء حریق در مراحل اولیه بسیار ساده‌تر است و فرد خسارت کمتری متحمل می‌شود، کاربرد سیستم اعلام حریق یا Fire Alarm System در صنایع مختلف اعم از پوشاک، کاغذ، کارخانه‌های مواد شیمیایی و… از اهمیت ویژه یا برخوردار است.

انواع سیستم‌های اعلام حریق

سیستم‌های اعلام حریق به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

۱. دستی

۲. اتوماتیک

در سیستم‌های سنتی زمانی که آتش مشاهده می‌شد شخصی باید دکمه مربوط به سیستم را فشار می‌داد تا با ایجاد صدای آژیر به افراد هشدار دهند. بدی این روش این است که تا زمانی که فردی در محل حضور نداشته باشد، اعلام حریق انجام نمی‌شود. ضمن اینکه بعد از شنیدن صدای آژیر، ساکنین مجبور به تخلیه ساختمان می‌شوند بدون اینکه بدانند دقیقاً کدام بخش از ساختمان در حال آتش‌سوزی است. اما سیستم اعلام حریق اتوماتیک، دارای یک سیستم سیگنال از راه دور می‌باشد. در این دسته از سیستم اعلان حریق آژیرها به صورت خودکار به صدا درمی‌آیند و از طریق ایستگاه مرکزی به آتش‌نشانی گزارش می‌دهد. در سیستم اعلام حریق اتوماتیک، زون‌ها کار کنترل و اطلاع از محل دقیق آتش‌سوزی را نشان می‌دهند.

سیستم اعلام حریق اتوماتیک معمولی

در این سیستم، زون‌های متفاوت در ساختمان تعریف می‌شود. در هر منطقه بر اساس نوع نیاز تعدادی دتکتور، شستی و آژیر نصب می‌شود که همگی به سامانه اعلام حریق متصل می‌شوند. به محض وقوع آتش‌سوزی دریک منطقه از ساختمان ابتدا زنگ هشدار همان منطقه به صدا در می‌آیند. درصورتی‌که سیگنال قطع نشود، آژیر سیستم اعلام حریق فعال می‌شود.

سیستم اعلام حریق اتوماتیک آدرس پذیر

در این سیستم تمام عناصر بکار گرفته شده در سامانه اعلام حریق، توسط یک کد یا آدرس مشخص می‌شوند و کنترل پنل، مکان یا محل وقوع آتش را بر اساس همان کد یا آدرس شناسایی می‌کند. به‌این‌ترتیب مکانی که آتش‌سوزی از آنجا شروع شده به سرعت شناسایی می‌شود. سیستم اعلام حریق آدرس پذیر، کیفیت فنی بالاتری دارد.

سیستم‌های اعلام حریق بی‌سیم

سیستم‌های اعلام حریق بی‌سیم، گزینه‌ی جایگزین مؤثر برای سیستم‌های اعلام حریق سیمی سنتی است. آنها از ارتباطات ایمن برای اتصال سنسورها و دستگاه‌ها با کنترلرها استفاده می‌کنند. سامانه اعلام حریق بی‌سیم، که بسیاری از مزایای منحصربه‌فرد را ارائه می‌دهد، یک سیستم کاملاً هوشمند شناسایی آتش، بدون نیاز به کابل‌کشی است.

سامانه اعلام حریق غیر اتوماتیک شامل تعدادی شستی، زنگ و آژیر می‌باشد که در نقاط مختلف و توسط یک زون مشترک یا مستقل، به منبع متصل می‌شوند. در حالت عادی شستی‌ها باز بوده و جریان از مدار عبور نمی‌کند. درصورتی‌که یکی از شستی‌ها بسته شود، جریان مدار برقرار می‌شود و آژیر سیستم اعلام حریق به صدا درخواهد آمد. در سیستم اعلام حریق اتوماتیک، علاوه بر این تجهیزات تعدادی دتکتور نیز وجود دارد که توسط پنل مرکزی، کنترل می‌شوند. در این سیستم‌ها نیز امکان اعلام دستی وجود دارد. یک سیستم اعلان حریق اتوماتیک معمولی معمولاً از این اجزا تشکیل شده است:

۱. شستی اعلام (call point):

شستی‌های اعلان حریق که با شکسته شدن تلق‌های روی در مواقع ضروری، فشار داده می‌شوند و در مدت زمان ۲ ثانیه آژیرهای سیستم اعلام حریق فعال می‌شوند. شستی‌ها را در مسیر خروجی‌ها و یا پله‌هایی که عموماً به مکان‌های امن می‌رسد، قرار می‌دهند. شستی‌ها معمولاً در ارتفاع ۱ متر و ۲۵ سانتی‌متر از کف زمین نصب می‌کنند. رنگ و محل قرارگیری شستی‌ها به شکلی است که به‌راحتی دیده شوند.

۲. وسایل هشداردهنده:

وسایل هشداردهنده به دو صورت سمعی (آژیرها و زنگ‌ها) و بصری (فلاشرها)، ارائه می‌شوند. فرکانس آژیرها و زنگ‌ها در سیستم اعلام حریق متفاوت و قابل‌کنترل است. آژیرهای الکترونیک تنوع بیشتری در سطح صوت و تن صدا دارند که انتخاب نوع هشداردهنده‌ها بسته به محیطی که قصد استفاده از آن را دارند، متفاوت است. وسایل هشداردهنده سمعی نیز برای مکان‌هایی که ایجاد صدا ناراحت‌کننده است و یا برای آگاهی افرادی که ناشنوا هستند کاربرد دارد.

۳. کاشف‌ها یا دتکتورها:

در هسته سیستم اعلام حریق، دتکتورها وجود دارند. دتکتورها را می‌توان به گروه‌های مختلفی تقسیم کرد از جمله:

• دتکتور حرارتی

دتکتور حرارتی می‌تواند در محیط‌هایی با دمای ثابت کارکرد خوبی داشته باشد. درصورتی‌که دمای محیط بیشتر از مقدار از پیش تعیین‌شده برسد، زنگ خطر را به صدا درمی‌آورد. و یا اینکه دتکتور حرارتی که می‌توانند با نرخ تغییر دما کار کنند. معمولاً سنسورهای تشخیص حرارت به روشی مشابه فیوز الکتریکی کار می‌کنند. دتکتور حرارتی دارای آلیاژ حساس به گرما است که زمانی که حرارت زیادی به آن برسد باعث فعال شدن سیستم اعلام حریق می‌شود.

• دتکتور دود

دتکتورهای دود به دو دسته کلی یونیزاسیون‌ها و اپتیکال یا نوری تقسیم می‌شوند. در دتکتورهای دود یونیزه، به محض ورود ذرات دود، جریان الکتریکی موجود کاهش میابد و در نتیجه سیستم وقوع آتش‌سوزی را اعلام می‌کند. اساس کار این دتکتورها حساسیت به ذرات ریز دود است. دتکتورهای دود نوری نیز با جذب نور به‌وسیله‌ی ذرات در یک امتداد نوری فعال می‌شوند و برعکس دتکتور دود یونیزه که ذرات غیرقابل‌دیدن را کشف می‌کرد، این نوع از دتکتور در مقابل ذرات بزرگ‌تر حساس است.

• دتکتور گاز

این آشکارساز، نشت گاز را حس و به سامانه اعلام حریق اعلام می‌کند. آشکارسازهای مونوکسید کربن همچنین به عنوان آشکارسازهای CO شناخته می‌شوند که با تشخیص سطح مونوکسید کربن موجود در هوا، سیستم اعلام حریق را فعال می‌کنند. مونوکسید کربن گازی سمی است که موجب احتراق می‌شود. ردیاب‌های آتش‌نشانی مونوکسید کربن از همان سنسورهای موجود در خانه استفاده می‌کنند اما حساس‌تر هستند و سریع‌تر جواب می‌دهند. دتکتورهای مونوکسید کربن دارای یک سلول الکتروشیمیایی هستند که مونوکسید کربن را تشخیص می‌دهند

• دتکتورهای ترکیبی

آشکارسازهای که با چند سنسور کار می‌کنند دتکتورهای ترکیبی هستند. ورودی‌های این دتکتورها ترکیبی از سنسورهای نوری و سنسور حرارتی می‌باشد که با استفاده از الگوریتم پیچیده‌ای که درون مدار دتکتور تعبیه شده، پردازش می‌شوند. این مدل از دتکتورها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در برابر طیف گسترده‌ای از آتش‌سوزی‌ها واکنش نشان می‌دهند.

دتکتورها از نظر نوع عملکرد نیز متنوع هستند. دتکتورهای خطی که حریق را در طول یک خط تشخیص می‌دهند. نمونه‌ی این آشکارسازها، دتکتور دود خطی و کابل‌های حس کننده حرارتی می‌باشد. دتکتورهای نقطه‌ای، نوعی دیگر از آشکارسازها هستند که عملکرد آنها در دتکتور دودی و حرارتی به‌گونه‌ای است که سنسور در یک نقطه مشخص قرار می‌گیرد.

۴. دستگاه کنترل مرکزی:

یکی از اجزای سیستم اعلام حریق، تابلو کنترل مرکزی است. تمامی ورودی‌های سنسورها، پردازش و خروجی مناسب در این قسمت قرار دارد. عملکرد سیستم اعلام حریق بایستی حداقل دارای این قابلیت‌ها باشد:

اعلام وضعیت حریق:

ممکن است آتش در هر منطقه‌ای اتفاق افتاده باشد. دستگاه کنترل مرکزی سامانه اعلام حریق بایستی موقعیت دقیق حریق را مشخص کرده و طبق برنامه از قبل تعریف شده، صدای آژیر یا چشمک‌زن‌ها را فعال کند. بعضی از انواع پیشرفته دستگاه کنترل مرکزی به صورت خودکار با آتش‌نشانی تماس می‌گیرند و یا سیستم اطفاء حریق را روشن می‌کنند.

اعلام وجود نقص:

یک دستگاه کنترل مرکزی بایستی بتواند وجود نقص در هر یک از قسمت‌های سیستم را تشخیص دهد. در دستگاه کنترل مرکزی معمولا یک چراغ LED سبز رنگ وجود دارد که نشان‌دهنده سلامت دستگاه و آماده به کار بودن است.

کار کردن به هنگام قطع برق شهر:

استفاده از باتری مناسب در داخل دستگاه کنترل مرکزی، اهمیت فراوانی دارد. یک سیستم اعلان حریق بایستی در صورت قطع بودن برق شهر باز هم کارایی لازم را داشته باشد.

راه‌اندازی مجدد دستگاه:

یکی از اجزای سیستم‌های اعلام حریق، شستی مخصوص راه‌اندازی مجدد دستگاه پس از پایان هر گونه حریق و یا رفع نقص است.

قطع صدای آژیرها:

داخل دستگاه کنترل مرکزی، دکمه‌ای جهت قطع صدای آژیر وجود دارد. بنا به هر دلیلی ممکن است صدای آژیر در سیستم اعلام حریق، به صدا در بیاید. بنابراین دکمه‌ای در دستگاه به منظور قطع صدای آژیر قرار می‌دهند.